คนเมือง คือใคร

- ในปี 2454 เดเนียล แมคกิลวารี ไดัเขียนหนังสือเรื่อง กึ่งศตวรรษในหมู่ชาวสยามและชาวลาว เรียกคนล้านนา ว่า คนลาว เรียกตั๋วเมืองว่าภาษาลาว และเรียกดินแดนแห่งนี้ว่า ลาว
- ในปี 2466 วิลเลียม คลิฟตัน ด็อดด์ หรือ หมอด็อดด์ ได้เขียนเรื่อง ชนชาติไทย บอกว่า คนในเขตภาคเหนือตอนบนของไทยว่า เป็นคนยวน ไม่ใช่คนลาวอย่างที่หลายฝ่ายเข้าใจ
- ในต้นทศวรรษที่ 2500 จิตร ภูมิศักดิ์ เขียนว่า คำว่าคนเาองเป็นการเรียกเพื่อตอบโต้การดูถูกเหยียดหยามจากทั้งฝ่ายพม่าและสยาม
- ในปี 2516 สงวน โชติสุขรัตน์ ให้ความเห็นว่า คนเมือง หมายถึง คนที่อยู่ในเมือง มีวัฒนธรรม
- ในปี 2524 ไกรศรี นิมมานเหมินท์ ได้กล่าวว่า คนยวนที่ถูกกวาดต้อนไปยังภาคกลางนั้นไม่รู้จักคำว่า คนเมือง ส่วนคนยวนที่อยู่เชียงใหม่ ก็อยู่ปนกับไทใหญ่ ยอง เขิน ที่มีสำเนียงคล้ายไทยวน ก็กลายเป็นคนเมืองไปทั้งหมดสิ้น
- ในปี 2527 ริชาร์ด เดวิส ตีพิมพ์หนังสือเรื่อง อภิปรัชญาเมือง : การศึกษาเรื่องตำนานและพิธีกรรมในภาคเหนือของไทย ได้เสนอว่า คนเมือง หมายถึง คนในพื้นที่นั้นหรือเขตนั้น (principality or territory) ซึ่งหมายถึง เขตที่อยู่ในจังหวัดทางภาคเหนือของไทย
- ในปี 2534 จันทบูรณ์ สุทธิ เสนอว่า คำว่าคนเมืองเกิดขึ้นเพื่อตอบโต้การที่ถูกฝ่ายอื่นเรียกว่าเป็นคน “ลาว”
- ในหนังสือ สารคดี (2540) ฉบับรำลึกเมืองเชียงใหม่ 700 ปี อรุณรัตน์ วิเชียรเขียว เสนอว่า คนเมืองน่าจะมาจากการที่ภาษาเขียนเรียกว่า ตั๋วเมือง และภาษาพูดก็คือคำเมือง ดังนี้ คนที่เขียนตัวเมืองและพูดคำเมืองจังควรจะเป็นคนเมือง
- ในปี 2542 สุรพล ดำริห์กุล เขียนหนังสือเรื่อง ล้านนา สรุปว่า คนเมืองน่าจะเกิดในยุค “เก็บผักใส่ซ้า เก็บข้าใส่เมือง” เพื่อแสดงให้เห็นว่าตัวเองเป็นคนเมือง ไม่ใช่เชลยที่ถูกกวาดต้อนมา และมีมากขึ้นเมืองสยามเรียกคนในล้านนาว่าคนลาว